Pedagogika i pedagogie wobec zagrożeń i nadziei utopii edukacyjnych

Utopie wyrażają nasze „pragnienie lepszego sposobu bycia” i orientują nas na wyobrażanie sobie i tworzenie świata dużo lepszego, niż ten znany nam z doświadczenia i historycznego oglądu (Ruth Levitas). W każdej z trzech odsłon utopii, które wyróżnia Lyman Tower Sargent: utopii literackiej, utopijnej praktyki oraz utopijnej teorii społecznej, edukacja stanowi niezwykle ważny element i jest w nich obecna na wiele różnych sposobów. W obliczu aktualnych globalnych i lokalnych przemian należy odnowić pytanie o związek utopii i edukacji oraz jego znaczenie.

Pedagogika i pedagogie stają nieodmiennie, dzisiaj tak samo jak w przeszłości, wobec niebezpieczeństw totalizujących narracji porządku społecznego. Stanowi to niezwykle trudne wyzwanie dla edukacji. Kreatologiczna perspektywa w oglądzie wyzwań, jakim muszą dziś sprostać nauki o wychowaniu, może przynieść nowe i wartościowe działania edukacyjne. Twórczość jest bowiem źródłem innowacji i alternatywnych rozwiązań w edukacji dla wspólnego dobra. Marzenia o edukacji, która nikogo nie wyklucza i każdemu daje szansę na rozwój, mogą inspirować do podejmowania działań doskonalących, nie tylko w szkole, ale także w szerszej przestrzeni społecznej.  

Warto przy tym zaznaczyć, że pytania, jakie dzisiaj stawiamy o związek utopii i edukacji oraz jego znaczenie, mają za kontekst globalną dynamikę wielokryzysów pilnie wzywającą do myślenia i tworzenia utopii, w tym edukacyjnych, ale także nieufność wobec utopizmu wynikającą z destrukcyjnych, autorytarnych i totalitarnych doświadczeń nie tylko ubiegłego wieku. Utopia może stanowić także ideał kierujący podmiot ku konstruktywnym zmianom. Michel Foucault w estetyce egzystencji podkreśla, iż jednostka przekraczając wartości i normy reprezentowane przez moralność danej grupy, które ulegają zmianom w przestrzeni dziejów, otwiera się na własną siłę twórczą pozwalającą na jej autokreację.